مصرف شیر و تشدید آلرژی‌های فصلی

مصرف شیر و تشدید آلرژی‌های فصلی

مقدمه

آلرژی‌های فصلی (همچون رینیت آلرژیک، چشم‌دردهای آلرژیک، عطسه‌های مکرر در فصل گرده‌ها و غیره) در سال‌های اخیر با شیوع چشمگیری مواجه شده‌اند. بسیاری از عوامل محیطی و تغذیه‌ای در وقوع یا تشدید این آلرژی‌ها دخیل هستند. یکی از پرسش‌های مطرح، این است که آیا مصرف شیر و فرآورده‌های لبنی می‌تواند بر شدت یا فراوانی آلرژی‌های فصلی تأثیر بگذارد؟ در کنار آن، بحث گسترده‌ای دربارهٔ مضرات بالقوهٔ مصرف محصولات حیوانی و مزایای منابع غذایی گیاهی جایگزین نیز در میان پژوهشگران و متخصصان تغذیه مطرح شده است.

بخش اول: مصرف شیر و آلرژی‌های فصلی

۱. ماهیت آلرژی‌های فصلی

آلرژی فصلی یا حساسیت فصلی عمدتاً ناشی از مواجهه با آلرژن‌های محیطی مانند گرده گیاهان، قارچ‌های هوازی، عوامل معلق در هواست. سیستم ایمنی فرد به این آلرژن‌ها واکنش نشان می‌دهد (با تولید IgE، آزاد شدن هیستامین و سایر واسطه‌های التهابی) و علائمی مانند عطسه، آبریزش، گرفتگی بینی، سوزش چشم و غیره را ایجاد می‌کند. این وضعیت می‌تواند با عوامل تغذیه‌ای یا دستگاه گوارش نیز تشدید شود: به‌عنوان مثال، هر چه التهاب پایه‌ای بدن بیشتر باشد، حساسیت به آلرژن‌ها ممکن است شدیدتر شود.

۲. ارتباط مصرف شیر با آلرژی و تنفس

یکی از پرسش‌های مهم این است که آیا مصرف شیر گاو و فرآورده‌های لبنی می‌تواند باعث تشدید علائم آلرژی فصلی شود؟ پاسخ پژوهش‌ها تا حدودی پیچیده و در عین حال متناقض است:

• یک مطالعه مبتنی بر تعیین ژنتیکی (Mendelian randomization) با بیش از ۳۶۳٬۹۶۱ شرکت‌کننده نشان داد که در تحلیل مشاهده‌ای، افرادی که شیر می‌نوشیدند نسبت به کسانی که نمی‌نوشیدند خطر بیشتری برای تب یونجه («hay fever») و آسم داشتند (OR = 1.36 برای تب یونجه؛ OR = 1.33 برای آسم)؛ اما در تحلیل ژنتیکی، مصرف شیر به‌عنوان عامل ژنتیکی (پیش‌نشانه) با کاهش خطر تب یونجه (OR=0.791) و آسم (OR=0.587) همراه بود. PubMed+1
• از سوی دیگر، یک متاآنالیز منتشرشده در سال ۲۰۲۳ دربارهٔ مصرف شیر و فرآورده‌های لبنی و خطر آسم در کودکان نشان داد: در کل ارتباط معنی‌داری میان مصرف لبنیات بالا و کاهش یا افزایش خطر آسم دیده نشد (OR = 0.82; 95% CI: 0.60–1.05)؛ اما در زیرگروه‌های غیر آسیایی و مطالعات باکیفیت بالاتر، مصرف بیشتر لبنیات با کاهش خطر آسم همراه بود (OR ≈ 0.74) . BioMed Central+1
• مطالعهٔ دیگری (مطالعهٔ PARSIFAL) نشان داد که مصرف شیر خام (farm‑milk) در کودکان با کاهش شیوع آسم، تب یونجه و حساسیت به گرده ارتباط داشت (aOR برای رینیت آلرژیک 0.56) . PubMed

۳. چگونه ممکن است مصرف شیر به آلرژی فصلی مرتبط شود؟

چند فرضیه قابل بیان است:

• شیر و فرآورده‌های لبنی ممکن است حاوی پروتئین‌هایی باشند (مانند کازئین و وی) که در برخی افراد حساسیت یا تحریک دستگاه ایمنی ایجاد می‌کنند. Systematic Reviews in Pharmacy+1
• مصرف لبنیات می‌تواند باعث تولید پوشش مخاطی زیاد در راه‌های هوایی شود، که ممکن است علائم رینیت یا آسم را تشدید کند (اگرچه شواهد از این نظر قطعی نیستند).
• التهاب پایه‌ای بدن، که می‌تواند ناشی از تغذیه نامناسب، چاقی یا سایر شرایط باشد، ممکن است آلرژی‌های فصلی را تشدید کند، و برخی از پژوهش‌ها نشان داده‌اند که حساسیت به لبنیات ممکن است با شاخص‌های التهابی در بدن مرتبط باشد. EatingWell
• ممکن است برخی افراد دارای حساسیت غیر مستقیم به لبنیات باشند (نه آلرژی کامل)، که در این حالت احتمال دارد علائم آلرژیکشان در فصل گرده‌ها تشدید یابد.

۴. نتیجه‌گیری موقت بخش اول

با توجه به شواهد علمی موجود، نمی‌توان نتیجه به‌صورت قطعی گرفت که مصرف شیر باعث افزایش آلرژی‌های فصلی می‌شود. در برخی مطالعات، اثر محافظتی نیز مشاهده شده است. اما برای کسانی که مبتلا به آلرژی یا آسم هستند، یا علائم آلرژیک فصلی شدید دارند، ممکن است کاهش مصرف لبنیات یا بررسی دقیق‌تر تعامل آن با سایر عوامل محیطی مفید باشد. در بخش‌های بعدی، با توجه به زمینهٔ وسیع‌تر تغذیه، به مضرات مصرف محصولات حیوانی و مزایای منابع گیاهی می‌پردازیم.

بخش دوم: مضرات مصرف محصولات حیوانی

مصرف محصولات حیوانی (از جمله شیر، گوشت، تخم‌مرغ، فرآورده‌های لبنی) به‌عنوان بخش غالب در بسیاری از رژیم‌های غذایی رایج است. اما طی سال‌ها، مدارک علمی و نظام‌های تغذیه‌ای هشدارهایی در این باره داده‌اند که مصرف این محصولات ممکن است با عوارض متعددی همراه باشد.

۱. محتوای نامطلوب: چربی اشباع، کلسترول، عوامل التهابی

بخش بزرگی از محصولات حیوانی، به ویژه لبنیات پرچرب و گوشت قرمز، حاوی چربی اشباع و کلسترول هستند که در سطوح بالا ممکن است خطر بیماری‌های قلبی‑عروقی را افزایش دهند. به‌عنوان مثال، یک مرور خبرگزاری اشاره می‌کند که مصرف شیر پرچرب ممکن است با افزایش LDL («کلسترول بد») و خطر بیماری قلبی همراه باشد. Verywell Health
همچنین، تولید محصولات حیوانی به‌ویژه گوشت و لبنیات با افزایش التهاب مزمن در بدن مرتبط است، که می‌تواند زمینه‌ساز تشدید آسم، آلرژی، بیماری‌های متابولیک و قلبی شود.

۲. ارتباط با بیماری‌های مزمن

مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۳ نشان داد که جایگزینی مصرف محصولات حیوانی با منابع گیاهی (مثلاً جایگزینی لبنیات با مغزها) با کاهش خطر مرگ و میر کلی و بیماری‌های قلبی‑عروقی همراه است. BioMed Central همچنین، مقاله‌ای دیگر نشان داد که منابع پروتئینی گیاهی نسبت به حیوانی نتایج سلامت بهتری – از جمله در سیستم قلبی‑عروقی – دارند. PubMed
به‌علاوه، بسیاری از مقالات طرفدار کاهش مصرف لبنیات و گوشت گفته‌اند که در جوامع با مصرف پایین این محصولات، میزان برخی بیماری‌های مزمن مانند سرطان، دیابت نوع ۲ و بیماری قلبی کمتر بوده است. The Jain Vegan Initiative

۳. آلرژی و حساسیت غذایی به لبنیات

همانطور که پیشتر اشاره شد، یکی از مضرات خاص لبنیات، احتمال ایجاد آلرژی یا حساسیت به پروتئین‌های شیر است. مقاله‌ای دربارهٔ آلرژی به شیر گاو می‌نویسد که شیر گاو حاوی دست‌کم ۲۰ پروتئین آلرژن بالقوه است و در کودکان ۲‑۳٪ از موارد را تشکیل می‌دهد. Verywell Health+1
افرادی که نسبت به شیر حساسیت دارند، مصرف شیر می‌تواند باعث واکنش‌های آلرژیک شود که ممکن است در شرایط آلرژی فصلی، تشدید گردد.

۴. منابع حیوانی و اثرات محیطی + اخلاقی

اگرچه موضوع اصلی این مقاله سلامت انسان است، ولی لازم است اشاره شود که تولید محصولات حیوانی (به‌ویژه در مقیاس صنعتی) با پیامدهای محیطی (گازهای گلخانه‌ای، مصرف آب، تغییر کاربری اراضی) و اخلاقی (حقوق حیوانات، رفاه حیوانات) نیز همراه است. این موضوع از منظر تغذیه پایدار نیز اهمیت دارد و به‌طور غیرمستقیم می‌تواند سلامت جمعیت را تحت تأثیر قرار دهد. (مثلاً از طریق تغییرات محیطی که آلرژی‌ها را تشدید می‌کند).

۵. جمع‌بندی بخش دوم

به‌طور خلاصه، اگرچه لبنیات و محصولات حیوانی می‌توانند بخشی از رژیم غذایی سالم باشند، اما مصرف ان می‌تواند با مشکلات متعددی همراه شود: التهاب مزمن، بیماری‌های قلبی‑عروقی، حساسیت‌های غذایی، و احتمالا تشدید آلرژی‌های فصلی. بر این اساس، بازنگری در میزان و کیفیت مصرف این محصولات، و نیز توجه به گزینه‌های جایگزین، توصیه می‌شود.

بخش سوم: مزایای مصرف منابع جایگزین گیاهی

اگر بخواهیم از نقش بالقوهٔ منابع گیاهی به‌عنوان جایگزین محصولات حیوانی صحبت کنیم، لازم است دو رکن را در نظر بگیریم: مزایای سلامت فردی و مزایای تغذیه‌ای / محیطی.

۱. منابع گیاهی چه هستند؟

منابع گیاهی جایگزین می‌توانند شامل حبوبات (لوبیا، نخود، عدس)، مغزها و دانه‌ها (بادام، گردو، تخم‌کدو، کنجد)، غلات کامل، شیرهای گیاهی (سویا، جو، بادام، برنج) و سایر محصولات «گیاهی» باشند. در زمینهٔ جایگزینی لبنیات، «شیرهای گیاهی» به‌طور فزاینده‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرند.

۲. مزایای سلامت مصرف منابع گیاهی

• بر اساس مقاله‌ای که در آن جایگزینی منابع حیوانی با منابع گیاهی بررسی شد، یک کاهش معنی‌دار در خطر بیماری‌های قلبی‑عروقی، دیابت نوع ۲ و مرگ و میر کل مشاهده شده است. BioMed Central
• یک تحلیل نشان داده است که منابع پروتئینی گیاهی با نتایج سلامت بهتر (به‌ویژه برای قلب) نسبت به منابع حیوانی همراه هستند. PubMed
• در بررسی نوشیدنی‌های لبنی گیاهی آمده است که اگر آنان به‌درستی غنی‌سازی (fortified) شده باشند، می‌توانند جایگزین مناسبی از نظر تغذیه باشند و همچنین اثرات محیطی کمتری دارند. MDPI
• همچنین، توجه به این واقعیت مهم است که در افرادی که آلرژی به شیر دارند (یا حساسیت‌های غذایی دارند)، استفاده از گزینه‌های گیاهی فرصتی برای پرهیز از محرک‌های بالقوه آلرژیک فراهم می‌کند. مثلاً گزارش شده است که جایگزینی شیر لبنی با شیر گیاهی کمک کرده است تا وضعیت تغذیه‌ای افراد با آلرژی به شیر حفظ شود. HCPLive

۳. نکات احتیاط و راهنمایی

• گرچه جایگزینی گیاهی فرصت خوبی است، باید توجه داشت که همهٔ منابع گیاهی به‌صورت خودکار «کامل» نیستند. برخی از شیرهای گیاهی ممکن است دارای پروتئین کمتر، یا برخی ریزمغذی‌ها مانند ید، کلسیم یا ویتامین B12 کم باشند. مثلاً مقاله‌ای بیان می‌کند که برخی شیرهای گیاهی غیرغنی‌شده ممکن است فاقد میزان کافی ید باشند. Cambridge University Press & Assessment
• انتخاب گزینه‌های کم‌فرآوری‌شده، غنی‌شده با ریزمغذی‌ها، و توجه به ترکیب کلی رژیم (مثل تأمین پروتئین کامل، آهن، روی، کلسیم، ویتامین D) بسیار مهم است.
• در مورد کودکان، زنان باردار، سالمندان یا کسانی که نیازهای تغذیه‌ای‌شان بالا است، مشاوره با متخصص تغذیه و مراقبت بیشتر توصیه می‌شود.

۴. نمونه‌هایی از جایگزین‌های گیاهی

• شیر سویا غنی‌شده با کلسیم و ویتامین D، به‌عنوان یکی از گزینه‌های معتبر مطرح شده است.
• حبوبات و مغزها به‌عنوان منابع پروتئینی گیاهی: نخود، عدس، لوبیا، دانه‌های کتان یا چیا نیز در رژیم گیاهی مفید هستند.
• مغزها مانند بادام، گردو، تخم‌کدو و دانه‌های کنجد، نه‌تنها پروتئین، بلکه چربی‌های مفید، فیبر، ویتامین‌ها و مواد معدنی را فراهم می‌کنند.
• غلات کامل (جو، گندم کامل، برنج قهوه‌ای) همراه با سبزیجات رنگارنگ می‌توانند جزء پایهٔ رژیم گیاهی سالم باشند.

۵. جمع‌بندی بخش سوم

رعایت رژیم غذایی گیاهی متعادل، با تنوع مناسب و توجه به تأمین ریزمغذی‌ها، می‌تواند مزایای قابل‌توجهی برای سلامت فردی (از جمله احتمال کاهش آلرژی‌های فصلی، التهاب مزمن، بیماری‌های قلبی و غیره) داشته باشد. این گزینه به‌ویژه برای افرادی که حساسیت به لبنیات دارند یا مایل به کاهش مصرف محصولات حیوانی هستند، ارزشمند می‌نماید.

بخش چهارم: جمع‌بندی کلی و پیشنهادات عملی

پس از بررسی سه بخش قبلی (ارتباط شیر با آلرژی فصلی، مضرات مصرف محصولات حیوانی، مزایای منابع گیاهی)، چند نتیجهٔ مهم و پیشنهاد عملی را می‌توان ارائه کرد:

نتیجه‌گیری

1. مصرف محصولات حیوانی ، به‌ویژه لبنیات پرچرب، می‌تواند از لحاظ سلامت عمومی (التهاب، قلب و عروق، حساسیت‌های غذایی) با مخاطرات همراه باشد.
2. جایگزینی بخشی از مصرف حیوانی با منابع گیاهی، اگر با دقت تغذیه‌ای همراه شود، می‌تواند مزایای متعدد داشته باشد: کاهش التهاب، بهبود وضعیت آلرژیک، کاهش خطر بیماری‌های مزمن و همچنین توجه به سلامت محیطی.
3. با این حال، مهم است که جایگزینی به‌صورت هوشمندانه انجام شود (تأمین کامل پروتئین، ریزمغذی‌ها، ویتامین‌ها، معدنی‌ها) و از گزینه‌های گیاهی فرآوری‌شده کم‌کیفیت اجتناب شود.

پیشنهادات عملی برای افراد با آلرژی فصلی

• اگر به آلرژی فصلی مبتلا هستید، ممکن است ارزش داشته باشد که مدتی مصرف شیر و فرآورده‌های لبنی را کاهش دهید یا از جایگزین‌های گیاهی استفاده کنید، و علائم خود را پایش نمایید (مثلاً تعداد عطسه‌ها، گرفتگی بینی، خارش چشم).
• در صورت تصمیم به کاهش یا حذف لبنیات، مطمئن شوید که رژیم غذایی‌تان پروتئین کافی، کلسیم، ویتامین D، ید، روی و سایر ریزمغذی‌های ضروری را تأمین می‌کند.
• جایگزین‌های گیاهی را از برندهای معتبر انتخاب کنید که «غنی‌سازی شده» (fortified) باشند یا خودتان از طریق حبوبات، مغزها، سبزیجات برگ سبز، تخم‌کتان و … ریزمغذی‌های فراموش‌شده را تأمین نمایید.
• مصرف متعادل چربی‌های سالم (مانند گردو، بادام، تخم‌کدو، تخم‌کتان)، فیبر بالا، و سبزیجات متنوع را در رژیم‌تان بگنجانید چرا که این عناصر می‌توانند به کاهش التهاب بدن کمک کنند و در نتیجه احتمال تشدید آلرژی‌ها را کاهش دهند.
• با یک متخصص تغذیه یا آلرژی مشورت نمایید مخصوصاً اگر تصمیم به تغییرات عمده در رژیم غذایی دارید یا شرایط خاص پزشکی دارید (مثلاً آسم شدید، بیماری‌های قلبی، بارداری).
• در فصل گرده‌ها و آلرژی، کاهش مصرف غذاهای محرک التهاب (مانند لبنیات پرچرب، گوشت‌های فرآوری‌شده، شیرینی‌های زیاد) همراه با افزایش مصرف منابع گیاهی و آنتی‌اکسیدان‌ها (مثلاً میوه‌ها و سبزیجات رنگارنگ، چای سبز، امگا‑۳) می‌تواند سودمند باشد.

منابع

۱. Bruno I., Guiné R. «Effect of milk consumption on various physiological particularities: literature review». Millennium ‑ Journal of Education, Technologies, and Health. doi:10.29352/mill0215e.33182. revistas.rcaap.pt
۲. Song F., Xie Y., Guo N., Zhao H. «Consumption of milk and dairy products and risk of asthma in children: a systematic review and Meta‑analysis». Archives of Public Health 81, 147 (2023). BioMed Central+1
۳. Association of milk intake with hay fever, asthma, and lung function: Mendelian randomization analysis. PMC Article. PMC+1
۴. Systematic review: Food allergies, their complications and treatment. Systematic Reviews in Pharmacy. Systematic Reviews in Pharmacy
۵. Plant‑Based Dairy Alternatives Contribute to a Healthy and Sustainable Diet. Nutrients 2023, 15(15), 3393. MDPI
۶. Substitution of animal‑based with plant‑based foods on cardiometabolic health and all‑cause mortality: systematic review and meta‑analysis. BMC Medicine (2023). BioMed Central
۷. Animal‑ and Plant‑Based Protein Sources: A Scoping Review of Human Health Outcomes and Environmental Impact. PubMed. PubMed
۸. The Nutritional Quality of Plant‑Based Foods. MDPI Sustainability. MDPI
۹. Nutritional implications of alternative proteins: a commentary. Public Health Nutrition. Cambridge University Press & Assessment

برای مطالعه بیشتر

Factory Farming: Cruelty for Humans, Animals and the Planet

Animals

Environment

Humans

Take Action

https://www.linkedin.com/company/Vegland/

https://virgool.io/VegLand

Home

https://www.instagram.com/mehravamag/